HISTORIA GMINY Borne Sulinowo, część I
_________________________
Borne Sulinowo to jedno z najmłodszych miast w Polsce. W 1993 roku oficjalnie otrzymało status miejski, a na mapach Polski pojawiło się rok wcześniej. Nie oznacza to jednak, że przed 1992 rokiem na terenie obecnego Bornego Sulinowa nic się nie działo.
___
Pierwsze ślady człowieka w regionie pochodzą z neolitu. Od zawsze były to tereny leżące na styku różnych kultur i wpływów. W okresie brązu, 1500 – 1000 lat p.n.e., bytowały tu kultura przedłużycka i kultura pomorska. W początkach epoki żelaznej, około 700 lat p.n.e., zamieszkujące tu ludy słowiańskie zaczęli najeżdżać Germanowie. Natomiast w okresie rzymskim dotarli tu Gotowie i Gepidzi. Podbita ludność słowiańska trwała jednak nadal.
___
Za najstarszą wzmiankę o Słowianach można uznać ślady z I i II wieku. W VI wieku na terenie współczesnej gminy Borne Sulinowo zapanowała kultura prapolska. Zachowane i odnalezione zabytki archeologiczne świadczą o tym, że zamieszkująca tu ludność rozwijała następujące gałęzie gospodarcze: rolnictwo, łowiectwo i rybołówstwo, hutnictwo, kowalstwo i garncarstwo. Na podstawie znalezisk można również stwierdzić, że wierzenia i związane z nimi obrządki pogrzebowe zamieszkującej tu ludności nawiązują do kultury łużyckiej. Zmarłych palono, a ich prochy zakopywano w grobach jamowych. Rozpowszechniony był także kult słońca i innych sił przyrody.
___
W okresie przedpiastowskim region zamieszkiwali Pomorzanie. W okresie wczesnohistorycznym terenami władali książęta pomorscy, których ambicje, w połączeniu z wpływami polskimi, duńskimi i niemieckimi, sprawiały że często zmieniała się przynależność i podległość tych ziem. W XII wieku, w okresie panowania Polski nad ziemiami nadbałtyckimi, tereny te wchodziły w skład obszaru administracyjnego istniejącego już wtedy Białogardu. W XIII wieku nastąpił pierwszy napływ kolonistów niemieckich.
___
W następnych wiekach, okolice Bornego Sulinowa, leżące na styku dwóch państw, zawsze były obiektem zainteresowania władców polskich, niemieckich i skandynawskich, co nie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Ustawiczne wojny i przemarsze wojsk powodowały zniszczenia i dziesiątkowanie miejscowej ludności.
___
W XVI wieku na terenie współczesnej gminy Borne Sulinowo nastąpiła intensywna kolonizacja niemiecka. Przybyli tu osadnicy z Dolnej Saksonii i Westfalii. Ziemie należały prawdopodobnie do możnego pomorskiego rodu Kleszczy, znanego pod zniemczonym nazwiskiem von Kleist – w miejscowości Juchowo, należącej do gminy Borne Sulinowo, do dziś znajduje się należący niegdyś do nich zabytkowy pałac, którego najstarsze skrzydło pochodzi z XVII wieku.
___
W miejscu, w którym obecnie znajduje się Borne Sulinowo, istniała niewielka wioska Linde (Lipa), której obszar zabudowań wyznacza dzisiejsza ulica Lipowa w zachodniej części miasta. Nie była to ani znacząca, ani duża wieś, jednak niemiecki kronikarz poświęcił jej kilka następujących zdań:
“Linde (Lipa). Wieś leżała początkowo 400 kroków w stosunku do obecnego położenia. Składała się z chłopów małorolnych, w 1590 roku z dwunastu. Każdemu przydzielono dwanaście mórg roli. W 1570 rodzina Zastrow z Bilow zleciła Joachimowi Kroger powyżej miejscowości Morgrafenfort usytuować młyn wodny zwany „Lindische Muhle” (Lipowy Młyn), potocznie „Młyn Bilowski”. Dla Polaków młyn był nieustannym skandalem, tak że ciągle go napadali i plądrowali. W 1579 całkowicie zniszczyli, a powtarzało się to do 1629 jeszcze trzy razy. Oprócz tych miejscowości do 1577 w północnej części Bideburger Heide powstały jeszcze: Eichenberger, Demmin, Sanort, Sulenburg, Doderlage.” Do swej przeszłości miasto nawiązuje w herbie – na złotym tle umieszczono zieloną lipę.
___
Ten sam kronikarz zaszczycił wzmianką także sąsiednią wieś:
“Großborn. Wieś nazywała się początkowo „Stracony Zdrój” (źródło) ponieważ mieściła się w borze, który nosił to określenie, w nim wytrysnęło źródło, które dwa razy zaginęło w ziemi i ponownie dwa razy wyszło na światło dzienne. W 1587 roku sołtysem był Andreas Wegener. 1590 wieś liczyła czternastu chłopów na dwóch włókach i pięciu po jednej włóce. Po utworzeniu następnej miejscowości nazwano ją Stare Źródło, bądź Duże Źródło.”
___
Lata 30. XX wieku były przełomowe dla tych terenów. Rząd III Rzeszy podjął decyzję o utworzeniu na obszarze dzisiejszej południowej części gminy wielkiego poligonu wojskowego. Władze niemieckie wykupiły tereny i wysiedliły część ludności. W latach 1933 – 1938 zbudowano od podstaw Lager Linde (Borne Sulinowo) na północnym skraju poligonu i Lager Westfalenhof (Kłomino) na krańcu południowym.
___
Dzisiejsze Borne Sulinowo było zapleczem poligonu, koszarami i miejscem lokalizacji Szkoły Artylerii Wehrmachtu. Oficjalne otwarcie kompleksu odbyło się 19 sierpnia 1938 roku; brał w nim udział Wódz Naczelny Armii Niemieckiej Adolf Hitler. Bazę zbudowano podług obowiązującego standardu, przez co budynki i ich wyposażenie można było łatwo rozpoznać i określić jako “koszarowce”.
___
Wieś Gross Born, od której wziął nazwę garnizon, znajdowała się kilka kilometrów na południowy wschód od miejscowości Linde, w centralnym punkcie poligonu. Garnizon miał bardzo duże znaczenie w strukturze wojskowej III Rzeszy. W sierpniu 1939 roku rozkaz wyjazdu do Gross Born otrzymał gen. Guderian, który stanął na czele XIX Korpusu o nazwie Befestigungsstab Pommern (Sztab Fortyfikacyjny „Pomorze”). Oficjalnie zadaniem korpusu była „budowa umocnień polowych wzdłuż granicy Rzeszy dla ochrony przed polską agresją”. W rzeczywistości były to ostatnie przygotowania do napaści na Polskę i kampanii wrześniowej.
___
W skład XIX Korpusu weszły: 3 dywizja pancerna, dwie zmotoryzowane dywizje piechoty – 2 i 20 oraz jednostki dyspozycyjne korpusu. Siły zgrupowania wzmocnione zostały oddziałami sformowanymi na bazie szkół wojskowych. Do 3 dywizji pancernej przydzielono szkolny batalion czołgów wyposażonych w najnowszy sprzęt pancerny typu Panzer III i Panzer IV. Do jednostek dyspozycyjnych korpusu odkomenderowano m.in. szkolny batalion rozpoznawczy z Doeberitz-Krampnitz. Za korpusem stała jako odwód 23 dywizja piechoty z Poczdamu.
___
Zadaniem Korpusu było przełamanie polskiej obrony, wbicie się klinem w głąb terytorium i sforsowanie Brdy między Sępólnem Krajeńskim i Chojnicami. Oddziały Guderiana miały szybko dotrzeć do Wisły i odciąć jednostki wojska polskiego znajdujące się w tzw. „polskim korytarzu” sięgającym do Bałtyku.
W swoim pamiętniku gen. Guderian zapisał: “początek ofensywy wyznaczony był na 26 sierpnia rano. W nocy z 25 na 26 sierpnia niespodziewanie ofensywę odwołano. W ostatniej chwili zdołano wycofać jednostki, które zajmowały już pozycje wyjściowe do ataku.”
___
1 września 1939 r. o godz. 4:45 jednostki sformowanego w garnizonie Gross Born XIX Korpusu gen. Guderiana przekroczyły granicę z Polską w rozwiniętym szyku bojowym.”
_________________________
źródło i fot. Gmina Borne Sulinowo